Organizacija „Fertility Europe“ objavila je ove godine podatake o biomedicinski potpomognutoj oplodnji (BMPO) u devet zemalja Evrope u studiji „A Policy Audit on Fertility“ (Pregled zakonske regulative po pitanju fertiliteta).
Studija daje pregled ključnih podataka i statistike devet zemalja članica Evropske unije: Češka Republika, Francuska, Nemačka, Italija, Poljska, Rumunija , Španija, Švedska i Velika Britanija. Ona predstavlja i upoređuje najnovije podatke o nacionalnim politikama plodnosti u ovim zemljama, identifikuje trenutne potrebe i daje preporuke za buduće izmene tih politika.
Ključni podaci
Prema podacima studije, prosečna stopa fertiliteta u Evropskoj uniji iznosi 1,58 (dece po ženi u reproduktivnom periodu), što je ispod nivoa potrebnog za prostu reprodukciju (2,1 dete po ženi). Od analiziranih zemalja, po tom pitanju najbolje stoji Francuska sa stopom fertiliteta od 2,1, dok najnižu stopu imaju Španija i Poljska od 1.32. Prema podacima Svetske banke iz 2015. godine, stopa fertiliteta u Srbiji iznosi 1,46 što je ispod EU proseka i daleko ispod željene stope od 2,1.
Što se tiče stope steriliteta, ona varira od 2% do 24% u odnosu na to da li se posmatra primarni ili sekundarni sterilitet. O primarnom sterilitetu govorimo kada do koncepcije ne dolazi tokom 12 meseci a prethodno nije registrovana trudnoća, a o sekundarnom kada koncepcija izostane tokom istog perioda nakon ranije trudnoće, bez obzira na to da li je završila uspešno ili ne. Procenjuje se da je stopa steriliteta u Srbiji oko 15%.
Većina zemalja postavlja gornju granicu starosti za žene na 40 godina, sa izuzetkom Francuske gde je ta granica 43 godine starosti. Pojedine zemlje, poput Nemačke, Švedske i Španije, postavljaju i gornju granicu za muškarce, koja se kreće oko 55 godina starosti. Po novom Zakonu o biomedicinski potpomognutoj oplodnji, gornja granica za žene u Srbiji iznosi 42 godine.
Kada govorimo o finansiranju BMPO postupaka od strane države, svakako se izdvaja Španija čije nacionalno zdravstveno osiguranje pokriva sve vrste lečenja steriliteta. Studija ne navodi eksplicitno koji broj pokušaja španska država pokriva, ali na pojedinim sajtovima na internetu se pominje cifra od tri pokušaja. Na suprotnom kraju tog spektruma stoji Poljska, čiji zdravstveni sistem ne pokriva ni jedan postupak BMPO. Treba naglasiti da ovo važi tek od juna 2016. godine i da se očekuju izmene podzakonskih akata koje će omogućiti finansiranje tri postupaka vantelesne oplodnje za žene do 40 godina starosti. U Velikoj Britaniji finansiranje se dosta razlikuje među regionima, pa tako u Škotskoj i Velsu nacionalno osiguranje pokriva dva pokušaja VTO, u Severnoj Irskoj jedan postupak, dok u Engleskoj to varira po regionima od 0 do 3 postupka VTO.
Tabela 1. Ključni podaci
| Stopa fertiliteta(EU prosek: 1,58) | Stopa steriliteta | Stopa uspešnosti lečenja(EU prosek: 21,9%) | Broj pokušaja koje finansira država | Gornja granica starosti | |
| Velika Britanija | 1,81 | 2,10% (primarna)8,60% (sekundarna) | · VTO: 27%· ICSI: 27,8% | 2-3(razlikuje se od regiona do regiona) | Ž: 40 |
| Italija | 1,37 | 15% | · VTO: 19,4%· IUI: 10% | Samo za parove i zavisi od regiona, ali u proseku do 65% troškova VTO pokriva država | N/A |
| Nemačka | 1,47 | 2% (primarna)8% (sekundarna) | VTO & ICSI: 20,5% | · Bračni parovi: 50%· Nevenčani parovi: 12,5% | · Ž: 40· M: 50 |
| Poljska | 1,32 | 20%(1,5 miliona parova godišnje) | VTO: 31% | N/A | |
| Rumunija | 1,52 | 1,6% (primarna)15,9% (sekundarna) | VTO: 41,33% (od državno finansiranih ciklusa) | Max. 1.375 EUR po paru | |
| Francuska | 2,01 | 24% | · VTO: 25,5%· IUI: 10% | · IUI: 6· VTO: 4 | Ž: 43 |
| Češka | 1,53 | 20% | VTO: 30,5% | · IUI:6· VTO: 4 | Ž: 40 |
| Švedska | 1,88 | 8-9% | · VTO: 28%· ICSI: 27%· Sveže j.ć: 22%· Zamrznute j.ć: 21% | · IUI: 6· VTO: 3· Krioprezervacija embriona | · Ž: 40· M: 56 |
| Španija | 1,32 | 800.000 parova | VTO & ICSI: 24,4% | VTO: 3 | · Ž:40· M: 55 |
Studija „Pregled zakonske regulative po pitanju fertiliteta“ se bavi i procedurama biomedicinski potpomognute oplodnje koje su dostupne u analiziranim zemljama. Tabela 2 daje pregled dostupnosti sledećih procedura: Koje procedure BMPO su dostupne?
- Intrauterina inseminacija (IUI)
- Vantelesna oplodnja (VTO)
- Intracitoplazmatska injekcija spermatozoida (ICSI)
- Zamrzavanje embriona: Transfer zamrznutih embriona (FET)
- Preimplantacijska genetička dijagnoza (PGD)
- Preimplantacijski genetski screening (PGS)
- Mikrohirurškaepididimalnaaspiracija spermatozoida (MESA)
- Testikularna ekstrakcija spermatozoida (TESE)
- Perkutana epididimalnaaspiracijaspermatozoida(PESA)
- Donacija embriona, gameta i dvostruka donacija gameta
- Surogatstvo
Tabela 2. Dostupne procedure BMPO po zemljama
| IUI | VTO | ICSI | FET | PGD/PGS | MESA/TESE/ PESA | (Dvostruke) Donacije gameta i embriona | Surogatstvo | |
| Velika Britanija | DA | DA | DA | DA | DA | DA | Otvorene* dvostruke donacije gameta | DA |
| Italija | DA | DA | DA | DA | DA | TESE | Anonimne donacije | NE |
| Nemačka | DA | DA | DA | Zamrzavanje embriona samo u hitnim slučajevima | DA | MESA, TESE | Otvorena donacija sperme | NE |
| Poljska | DA | DA | DA | DA | DA | MESA, TESE | Anonimne donacije | NE |
| Rumunija | DA | DA | DA | DA | DA | MESA, TESE | Anonimne donacije | NE |
| Francuska | DA | DA | DA | DA | PGD | DA | Anonimna gamete i embrio donacija | NE |
| Češka | DA | DA | DA | DA | DA | MESA, TESE | Anonimne donacije | NE |
| Švedska | DA | DA | DA | DA | PGD | DA | Otvorena donacija gameta | NE |
| Španija | DA | DA | DA | DA | DA | DA | Anonimne donacije | NE |
*Otvorena donacija – donori nisu anonimni i dete ima pravo kada postane punoletno da od klinike dobije podatke o donoru.
Kome su dostupne procedure BMPO?
Ono što je možda najveće iznenađenje ove studije jesu zakonske regulative razvijenih zemalja po pitanju pristupa procedurama BMPO. Naime, Francuska i Italija ne dozvoljavaju pristup BMPO ženama bez partnera i istopolnim parovima, dok ih Nemačka dozvoljava uz dosta ograničenja, s obzirom da bračno stanje i seksualna orijentacija utiču na ispunjavanje uslova za pristup BMPO i finansiranje od strane države. Poljska se još jednom najlošije kotira kao jedina zemlja koja dozvoljava pristup BMPO samo heteroseksualnim bračnim parovima. Srbija za sada, po novom Zakonu o BMPO dozvoljava pristup BMPO ženama bez partnera do 42 godine starosti.
Tabela 3. Pristup procedurama BMPO
| Bračni parovi | Nevenčani parovi | Žene bez partnera | Istopolni parovi | |
| Velika Britanija | DA | DA | DA | DA |
| Italija | DA | DA | NE | NE |
| Nemačka | DA | DA | DA(sa ograničenjima) | DA(sa ograničenjima) |
| Poljska | DA | NE | NE | NE |
| Rumunija | DA | DA | DA | DA |
| Francuska | DA | DA | NE | NE |
| Češka | DA | DA | DA | DA |
| Švedska | DA | DA | DA | DA |
| Španija | DA | DA | DA | DA |
*Po zakonu Republike Češke, BMPO je dostupna neudatim ženama, ali se zahteva pismeni pristanak muškarca koji bi u slučaju uspešnog začeća bio registrovan kao biološki otac deteta, bez obzira na poreklo spermatozoida ili embriona.
Zaključak
Studija je još jednom pokazala da Španija sa pravom važi za Eldorado vantelesne oplodnje. Fleksibilni zakon koji dozvoljava pristup BMPO ženama bez partnera i istopolnim parovima, a od procedura BMPO dostupne su sve osim surogatstva. Češka takođe spada u jednu od najnaprednijih zemalja po pitanju zakonske regulative, ali za sada je pristup BMPO ženama bez partnera praktično nemoguć, osim ako ne mogu da obezbede partnera koji bi bio registrovan kao biološki otac deteta.
Vredi ovom spisku dodati i zemlje koje nisu bile pokrivene ovom studijom, kao što su Belgija, Danska i Slovenija, čije nacionalno zdravstveno osiguranje pokriva čak šest ciklusa vantelesne oplodnje.
Zahvaljujući novom Zakonu o biomedicinski potpomognutoj oplodnji, Srbija je sada u rangu razvijenih zemalja EU sa gornjom granicom starosti od 42 godine za žene, dostupnim svim procedurama BMPO osim surogatstva i dozvoljenim pristupom ovim procedurama bračnim i nevenčanim parovima, kao i ženama bez partnera.