Plodnost i rađanje oduvek su bile oblasti života koje su zaokupljale interesovanje ljudi. Još u drevnom Egiptu lekari su shvatili da neplodnost može da se pojavi i kod muškaraca i kod žena.
Problem neplodnosti se danas sve češće sreće, a smatra se da uzrok treba tražiti u sve lošijim uslovima života i životne sredine. Prva ,,beba iz epruvete” Louise Brown, rođena je 1978. godine u Engleskoj i tada je počela nova era u pristupu lečenju neplodnosti.
Medicinski, postoje dve vrste neplodnosti: primarna i sekundarna.
Primarni sterilitet (infertilitet) je stanje u kom kod žene, uprkos redovnim seksualnim odnosima bez zaštite, nikada nije došlo do trudnoće.
Sekundarni sterilitet postoji onda kada je žena već bila trudna, ali i pored želje, ne uspeva da ostvari narednu trudnoću.
Danas se smatra da je uzrok steriliteta u 45 odsto slučajeva kod žene, 40 odsto je uzrok u muškarcu a u 15 odsto slučajeva uzrok je nepoznat. Postoji i bračni sterilitet, koji podrazumeva da nekakav problem postoji kod oba partnera i sreće se u 35 odsto slučajeva. Važno je napomenuti da se bračni par posmatra kao celina od samog početka, od faze ispitivanja do kasnije faze lečenja.
Svetska zdravstvena organizacija je uzroke poremećaja ženske plodnosti podelila u tri grupe.
Prvu grupu čine poremećaji na osovini hipotalamus-hipofiza-ovarijumi
Uzroci na nivou hipotalamusu su: idiopatska insuficijencija hipotalamusa, hronične stresne situacije, anorexia, bulimia, promene telesne težine i intenzivan trening.
Uzroci na nivou hipofize su: hiperprolaktinemija, insuficijencija hipofize ili tumori hipofize.
Uzroci na nivou jajnika su: genetski uzroci, smetnje u razvoju, disgeneza jajnika, prevremeni klimakterijum, PCOS- sindrom policističnih jajnika, cistične promene jajnika, tumori jajnika, ovarijalna endometrioza.
Takođe, u ovu grupu spadaju i poremećaji ciklusa koji su posledica poremećene funkcije osovine, u koje spadaju: izostanak ovulacije, anovulatorni ciklusi, insuficijencija žutog tela, primarna i sekundarna amenoreja.
Drugu grupu predstavlja tubarni i uterusni sterilitet
(koji se odnosi na uzroke vezane za jajovode i matericu).
Problemi na nivou jajovoda (tubae uterinae) koji mogu za posledicu imati serilitet su: endometrioza jajovoda, salpingitis isthmica nodosa, postinfektivne promene kao posledica zapaljenskih procesa u maloj karlici i hlamidijalne infekcije, opturacija – zapušenje jajovoda, ograničena pokretljivost fimbrija jajovoda, oštećenje muskulature jajovoda sa smetnjama peristaltike kao posledica salpingitisa sa oštećenjem zida.
Problemi na nivou materice koji mogu uzrokovati sterilitet su: urođene anomalije uterusa, posttraumatska oštećenja sluzokože materice, Asherman-ov sindrom, postinfektivne promene sluzokože materice, miomi materice, uterusna amenoreja.
Treću grupu čine vaginalni, vangenitalni i psihogeni uzroci
Uzroci na nivou vagine koji mogu prouzrokovati sterilitet su: urođene anomalije, himenalna atrezija ili stenoza, atrezija ili stenoza vagine, posttraumatske i postinfektivne promene, kolpitis, dispareunije – bolni i otežani seksualni odnosi.
Uzroci koji potiču od poremećaja funkcije organa koji ne pripadaju genitalnom sistemu: poremećaji štitne žlezde, hipo-ili hipertireoza, poremećaji kore nadbubrežne žlezde, Kušingova i Adisonova bolest, tumori, androgenitalni sindrom, šećerna bolest, korišćenje droga, alkohola, nikotina, gojaznost i poremećaji ishrane.
Psihogeni uzroci su: gubitak libida i anorgazmija, vaginizam, problemi u partnerskom odnosu, socijalne konfliktne situacije, hronične stresne situacije, sportski intenzivan trening, anoreksija.
Veliki značaj u sterilitetu i njegovom lečenju imaju infekcije kod žena kao što su bakterijska vaginoza, infekcije streptokokama, hlamidijom, gonokokom, sifilis, candida albicans, trihomonas, toksoplazma gondii, hepatitis B i C, HIV, herpes simpex virus, Epstein-Barr virus, Varicella zoster virus, Citomegalo virus CMV, Humani papiloma virus HPV, Rubeolla.
Postoji i imunološki uslovljen sterilitet kod koga postoji prisustvo ASA-antispermatozoidnih antitela, pa je mogućnost spontanog začeća smanjena.
Uzroci muške neplodnosti
Poremećaji muške plodnosti se dele prema lokalizaciji osnovnog uzroka na pretestikularne, testikularne i posttestikularne.
- Pretestikularni uzroci su ekstragonadalni endokrini poremećaji koji se dešavaju u hipotalamusu-hipofizi i nadbubrezima.
- Testikularni uzroci se odnose na primarne promene u samim testisima .
- Posttestikularni uzroci se odnose na opstrukcije izvodnih kanala testisa i epididimisa i na poremećenu pokretljivost spermatozoida, najverovatnije posledicu njihovog poremećenog sazrevanja.
Kod muškaraca veliki značaj za plodnost ima prisustvo bakterija u spermi i infekcije poput gonoreje, sifilisa, hepatitisa B i C, HIV, HPV, Herpes simplex, CMV.
